νήσος του πάσχα, η Γη

 

Το νησί του Πάσχα περιβάλλεται από μια αύρα μυστηρίου από το 1722, όταν αυτό και οι πολυνήσιοι κάτοικοί του "ανακαλύφθηκαν" από τον ολλανδό εξερευνητή Jakob Roggeveen.
Βρισκόμενο καταμεσής του ειρηνικού ωκεανού, 3.700 χιλιόμετρα δυτικά της Χιλής, το Νησί του Πάσχα ξεπερνά ακόμη και το Χέντερσον ως μια από τις πιο απομονωμένες νησίδες γης του κόσμου.

Εκατοντάδες αγάλματα, βάρους μέχρι 85 τόνους και ύψους μέχρι 11 μέτρα, λαξεύτηκαν σε ηφαιστειακά λατομεία, μεταφέρθηκαν με κάποιον τρόπο σε απόσταση αρκετών χιλιομέτρων και τοποθετήθηκαν σε όρθια θέση πάνω σε εξέδρες από ανθρώπους που δεν διέθεταν μεταλλικά εργαλεία και τροχούς ούτε κάποια πηγή ισχύος πέρα από την ανθρώπινη μυϊκή δύναμη. Ακόμη περισσότερα αγάλματα κείτονται ανολοκλήρωτα στα λατομεία ή ολοκληρωμένα αλλά εγκατελλειμένα στο δρόμο ανάμεσα στα λατομεία και τις εξέδρες. Η όλη εικόνα σήμερα δημουργεί την αίσθηση ότι οι σμιλευτές και οι μεταφορείς παράτησαν ξαφνικά τη δουλειά στη μέση, αφήνοντας πίσω τους ένα απόκοσμα βουβό τοπίο.

Όταν ο Roggeveen αποβιβάστηκε στο νησί, πολλά αγάλματα στέκονταν ακόμη όρθια, αν και είχε σταματήσει η λάξευση νέων. Μέχρι το 1840, όλα τα ανεγερμένα αγάλματα είχαν σκόπιμα ανατραπεί από τους ίδιους τους κατοίκους του Πάσχα. Πώς μεταφέρθηκαν και στήθηκαν όρθια τέτοια θεόρατα αγάλματα, για ποιο λόγο τελικά ανατράπηκαν και γιατί σταμάτησαν να λαξεύονται καινούργια;

 Το πρώτο ερώτημα απαντήθηκε όταν επιζώντες κάτοικοι του Πάσχα έδειξαν στον Thor Heyerdahl πώς οι πρόγονοί τους χρησιμοποιούσαν κορμούς δέντρων ως κινητούς κύλινδρους για τη μεταφορά των αγαλμάτων και κατόπιν ως μοχλούς για την όρθωσή τους. Τα υπόλοιπα αινίγματα επιλύθηκαν από μεταγενέστερες αρχαιολογικές και παλαιοντολογικές έρευνες, οι οποίες αποκάλυψαν τη μακάβρια ιστορία του Πάσχα. Όταν το νησί αποικίστηκε από Πολυνήσιους γύρω στο 400 μ.χ., καλυπτόταν από ένα δάσος το οποίο οι άποικοι σταδιακά αποψίλωσαν προκειμένου να φτιάξουν κήπους και να εξασφαλίσουν κορμούς για την κατασκευή κανό και την ανέγερση αγαλμάτων

 

 Γύρω στο 1500, ο πληθυσμός είχε ανέλθει στα 7.000 άτομα περίπου (πάνω από 60 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο), είχαν κατασκευαστεί γύρω στα 1000 αγάλματα, και τουλάχιστον 324 από αυτά είχαν στηθεί όρθια. Το δάσος όμως είχε καταστραφεί ολοκληρωτικά. Δεν είχε απομείνει ούτε ένα ζωντανό δέντρο.

Μια άμεση συνέπεια αυτής της οικολογικής καταστροφής που προξένησαν οι νησιώτες στον εαυτό τους ήταν ότι έπαψαν να διαθέτους τους απαραίτητους κορμούς για τη μεταφορά και την όρθωση των αγαλμάτων, οπότε σταμάτησε και η κατασκευή τους. Η αποδάσωση όμως είχε και δύο έμμεσες συνέπειες που συνέτειναν στην πρόκληση λιμού: τη διάβρωση του εδάφους και την έλλειψη ξυλείας για την κατασκευή κανό, η οποία είχε ως επακόλουθο την μειωμένη πρόσληψη πρωτεϊνών από το ψάρεμα. Ως εκ τούτου, ο πληθυσμός του Πάσχα ήταν πια μεγαλύτερος από εκείνον που μπορούσε να συντηρηθεί στο νησί και η νησιωτική κοινωνία κατέρρευσε εν μέσω ενός ολοκαυτώματος εμφύλιων συγκρούσεων και κανιβαλισμού.

 Μια τάξη πολεμιστών κατέλαβε την εξουσία. Αιχμές δοράτων άρχισαν να παράγονται σε τεράστιες ποσότητες. Οι ηττημένοι τρώγονταν ή υποδουλώνονταν. Οι αντίπαλες φατρίες ανέτρεπαν η μία τα αγάλματα της άλλης και οι άνθρωποι άρχισαν να ζουν σε σπηλιές για αυτοπροστασία. Αυτό που κάποτε ήταν ένα εύπορο νησί, το οποίο συντηρούσε έναν από τους πιο αξιοσημείωτους πολιτισμούς του κόσμου, παρήκμασε στο Πάσχα του σήμερα: έναν άγονο βοσκότοπο γεμάτο πεσμένα αγάλματα που συντηρεί λίγοτερο από το 1/3 του πρότερου πληθυσμού του.

Jared Diamond

Ο τρίτος Χιμπαντζής

εκδ. Κάτοπτρο