Ο χαμογελαστός με το μαχαίρι κάτω από την κάπα

 Ο Coleridge παρατηρεί ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται αριστοτελικοί ή πλατωνικοί. Οι δεύτεροι θεωρούν ότι οι ομοταξίες, οι τάξεις και τα γένη είναι πραγματικότητες ˙ οι πρώτοι ότι είναι γενικεύσεις ˙ γι αυτούς, η γλώσσα δεν είναι παρά ένα προσεγγιστικό παιχνίδι συμβόλων ˙ για τους άλλους είναι ένας χάρτης του σύμπαντος. Ο πλατωνικός γνωρίζει πως το σύμπαν είναι κατά κάποιο τρόπο ένα κλειστό σύστημα, μια τάξη ˙ όμως, για τον αριστοτελικό, η τάξη αυτή μπορεί να είναι ένα σφάλμα ή μια ψευδαίσθηση, που οφείλεται στην ελλειπή μας γνώση. Παρόντες σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη, σε όλες τις εποχές, οι δύο αθάνατοι ανταγωνιστές άλλαζαν γλώσσα και όνομα ˙ από τη μια, ο Παρμενίδης, ο Πλάτων, ο Σπινόζα, ο Francis Bradley ˙από την άλλη, ο Ηράκλειτος, ο Αριστοτέλης, ο Locke, ο Hume, o Willam James. Στις επίμοχθες σχολές του Μεσαίωνα, όλοι επικαλούνται τον Αριστοτέλη, όμως μόνο οι νομιναλιστές είναι Αριστοτέλης ˙ οι ρεαλιστές είναι Πλάτων. Ο George Henry Lewes εξέφρασε την άποψη  ότι η μοναδική μεσαιωνική διαμάχη που έχει κάποια φιλοσοφική αξία είναι η μεταξύ νομιναλισμού και ρεαλισμού
...
Μπορούμε να πούμε ότι το πρωταρχικό για τον ρεαλισμό ήταν οι καθολικές έννοιες (εμείς θα τις λέγαμε αφηρημένες ˙ο Πλάτων θα' λεγε ιδέες, μορφές) και για τον νομιναλισμό, τα άτομα. Η Ιστορία της Φιλοσοφίας δεν είναι ένα άχρηστο μουσείο περισπασμών και λεκτικών παιχνιδιών ˙κατά πάσα πιθανότητα, οι δύο αυτές θέσεις ανταποκρίνονται στους δύο μόνο  τρόπους αίσθησης της πραγματικότητας. Γράφει ο Maurice de Wulf: " Ο άκρατος ρεαλισμός δέχτηκε τις πρώτες συμφύσεις. Ο χρονικογράφος Heriman (11 αιώνας) αποκαλεί antiqui doctores όσους διδάσκουν τη διαλεκτική in re.˙ o Aβελάρδος αναφέρεται σ' αυτήν ως antiqua doctrina, και ως τα τέλη του 12ου αιώνα, οι αντίπαλοι της ονομάζονται moderni". Mια θέση, που σήμερα μας φαίνεται αδιανόητη, τον 9ο αιώνα εθεωρείτο προφανής, και, μάλιστα ίσχυσε ως τον 14 αιώνα. Ο νομιναλισμός, πάλαι ποτέ νεωτερισμός ελάχιστων ανθρώπων, σήμερα αγκαλιάζει όλον τον κόσμο ˙ η νίκη του είναι τόσο ευρεία και τόσο ολοκληρωτική, ώστε το όνομά του είναι πια άχρηστο. Κανείς δε δηλώνει νομιναλιστής, γιατί είναι αδύνατο να' ναι κάτι άλλο. Ας προσπαθήσουμε πάντως να καταλάβουμε τους ανθρώπους του Μεσαίωνα, για τους οποίους το ουσιώδες, δεν ήταν ο άνθρωπος αλλά η ανθρωπότητα, δεν ήταν τα άτομα, αλλά το είδος, όχι τα είδη, αλλά το γένος, όχι τα γένη, αλλά ο Θεός. Απ' αυτές τις έννοιες ανεφύη κατά τη γνώμη μου, η αλληγορική λογοτεχνία: μύθος των αφηρημένων ιδεών, όπως το μυθιστόρημα είναι μύθος των ατόμων. Οι αφηρημένες έννοιες προσωποποιούνται˙ γι' αυτό και κάθε αλληγορία έχει κάτι μυθιστορηματικό.
Το πέρασμα από την αλληγορία στο μυθιστόρημα, από τα είδη στα άτομα, απ' τον ρεαλισμό στον νομιναλισμό, κράτησε κάμποσους αιώνες, θ' αποτολμήσω όμως μια ιδεώδη ημερομηνία: εκείνη τη μέρα του 1382, που ο Geoffry Chauser, χωρίς να ξέρει ίσως πως ήταν νομιναλιστής, θέλησε να μεταφράσει στα αγγλικά τον στίχο του Βοκάκιου E con gli occulti ferri i Tradimenti ("Kαι οι Προδοσίες με τα κρυφά σιδερικά τους") και το απέδωσε έτσι: The smyler with the knife under the clock ("Ο χαμογελαστός με το μαχαίρι κάτω από την κάπα").

Χόρχε Λούις Μπόρχες, Από τις αλληγορίες στα μυθιστορήματα 
που περιλαμβάνεται στις Διερευνήσεις
εκδ. Ύψιλον

 

Υ.Γ. Μακριά, μέσα στα απώτατα βάθη του Αμνού, ο πόλεμος συνεχίζεται. 
Οδυσσέας Ελύτης