Πέμπτη 4 Νοεμβρίου 2010

Ο χαμογελαστός με το μαχαίρι κάτω από την κάπα

 Ο Coleridge παρατηρεί ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται αριστοτελικοί ή πλατωνικοί. Οι δεύτεροι θεωρούν ότι οι ομοταξίες, οι τάξεις και τα γένη είναι πραγματικότητες ˙ οι πρώτοι ότι είναι γενικεύσεις ˙ γι αυτούς, η γλώσσα δεν είναι παρά ένα προσεγγιστικό παιχνίδι συμβόλων ˙ για τους άλλους είναι ένας χάρτης του σύμπαντος. Ο πλατωνικός γνωρίζει πως το σύμπαν είναι κατά κάποιο τρόπο ένα κλειστό σύστημα, μια τάξη ˙ όμως, για τον αριστοτελικό, η τάξη αυτή μπορεί να είναι ένα σφάλμα ή μια ψευδαίσθηση, που οφείλεται στην ελλειπή μας γνώση. Παρόντες σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη, σε όλες τις εποχές, οι δύο αθάνατοι ανταγωνιστές άλλαζαν γλώσσα και όνομα ˙ από τη μια, ο Παρμενίδης, ο Πλάτων, ο Σπινόζα, ο Francis Bradley ˙από την άλλη, ο Ηράκλειτος, ο Αριστοτέλης, ο Locke, ο Hume, o Willam James. Στις επίμοχθες σχολές του Μεσαίωνα, όλοι επικαλούνται τον Αριστοτέλη, όμως μόνο οι νομιναλιστές είναι Αριστοτέλης ˙ οι ρεαλιστές είναι Πλάτων. Ο George Henry Lewes εξέφρασε την άποψη  ότι η μοναδική μεσαιωνική διαμάχη που έχει κάποια φιλοσοφική αξία είναι η μεταξύ νομιναλισμού και ρεαλισμού
...
Μπορούμε να πούμε ότι το πρωταρχικό για τον ρεαλισμό ήταν οι καθολικές έννοιες (εμείς θα τις λέγαμε αφηρημένες ˙ο Πλάτων θα' λεγε ιδέες, μορφές) και για τον νομιναλισμό, τα άτομα. Η Ιστορία της Φιλοσοφίας δεν είναι ένα άχρηστο μουσείο περισπασμών και λεκτικών παιχνιδιών ˙κατά πάσα πιθανότητα, οι δύο αυτές θέσεις ανταποκρίνονται στους δύο μόνο  τρόπους αίσθησης της πραγματικότητας. Γράφει ο Maurice de Wulf: " Ο άκρατος ρεαλισμός δέχτηκε τις πρώτες συμφύσεις. Ο χρονικογράφος Heriman (11 αιώνας) αποκαλεί antiqui doctores όσους διδάσκουν τη διαλεκτική in re.˙ o Aβελάρδος αναφέρεται σ' αυτήν ως antiqua doctrina, και ως τα τέλη του 12ου αιώνα, οι αντίπαλοι της ονομάζονται moderni". Mια θέση, που σήμερα μας φαίνεται αδιανόητη, τον 9ο αιώνα εθεωρείτο προφανής, και, μάλιστα ίσχυσε ως τον 14 αιώνα. Ο νομιναλισμός, πάλαι ποτέ νεωτερισμός ελάχιστων ανθρώπων, σήμερα αγκαλιάζει όλον τον κόσμο ˙ η νίκη του είναι τόσο ευρεία και τόσο ολοκληρωτική, ώστε το όνομά του είναι πια άχρηστο. Κανείς δε δηλώνει νομιναλιστής, γιατί είναι αδύνατο να' ναι κάτι άλλο. Ας προσπαθήσουμε πάντως να καταλάβουμε τους ανθρώπους του Μεσαίωνα, για τους οποίους το ουσιώδες, δεν ήταν ο άνθρωπος αλλά η ανθρωπότητα, δεν ήταν τα άτομα, αλλά το είδος, όχι τα είδη, αλλά το γένος, όχι τα γένη, αλλά ο Θεός. Απ' αυτές τις έννοιες ανεφύη κατά τη γνώμη μου, η αλληγορική λογοτεχνία: μύθος των αφηρημένων ιδεών, όπως το μυθιστόρημα είναι μύθος των ατόμων. Οι αφηρημένες έννοιες προσωποποιούνται˙ γι' αυτό και κάθε αλληγορία έχει κάτι μυθιστορηματικό.
Το πέρασμα από την αλληγορία στο μυθιστόρημα, από τα είδη στα άτομα, απ' τον ρεαλισμό στον νομιναλισμό, κράτησε κάμποσους αιώνες, θ' αποτολμήσω όμως μια ιδεώδη ημερομηνία: εκείνη τη μέρα του 1382, που ο Geoffry Chauser, χωρίς να ξέρει ίσως πως ήταν νομιναλιστής, θέλησε να μεταφράσει στα αγγλικά τον στίχο του Βοκάκιου E con gli occulti ferri i Tradimenti ("Kαι οι Προδοσίες με τα κρυφά σιδερικά τους") και το απέδωσε έτσι: The smyler with the knife under the clock ("Ο χαμογελαστός με το μαχαίρι κάτω από την κάπα").


Χόρχε Λούις Μπόρχες, Από τις αλληγορίες στα μυθιστορήματα 
που περιλαμβάνεται στις Διερευνήσεις
εκδ. Ύψιλον
 
Υ.Γ. Μακριά, μέσα στα απώτατα βάθη του Αμνού, ο πόλεμος συνεχίζεται. 
Οδυσσέας Ελύτης

10 σχόλια:

δύτης των νιπτήρων είπε...

Μα, τι μπορχεσίτιδα μας έχει πιάσει;

melen είπε...

καλώς τον!
Την είδα πριν λίγο την ανάρτησή σου.
Πολύ καλή! Το βιβλίο είναι στη λίστα και περιμένει την επόμενη μου επίσκεψη στην αθήνα (έχω να πάω έξι μήνες εδώ που τα λέμε)
Η πλάκα είναι πως δεν είχα υπόψη μου το άρθρο των Νέων, η δική μου μπορχεσίτιδα αναζωπυρώθηκε λόγω των σχολίων της προηγούμενης ανάρτησης.

Αυτό το απόσπασμα είναι ένα από τα αγαπημένα μου του Μπόρχες. Με συγκινεί πολύ, πάρα πολύ.

Χαιρετώ σας αγαπητέ!

LOCUS SOLUS είπε...

Τελικά ο γάτος στην ΑΛΙΚΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ - ξέρετε, εκείνος ο χαμογελαστός - ήταν ρεαλιστής ή νομιναλιστής;

Υ.Γ. Α ρε Γουλιέλμε του Όκαμ, τι μας έκανες!

melen είπε...

@mon cher
that is a question!

θα σας πω τι σκέφτομαι:
Ο γάτος του Τσέσαιρ είναι με τον τρόπο του ένας παράδοξος ταοϊστής.
(εδώ γελάνε, φαντάζομαι)

Υ.Γ. Είδατε ο Γουλιέλμος; Πού να φανταζόταν πως η θεωρία του θα μεταστοιχείωνε τόσο καθολικά τον δυτικό τρόπο αντίληψης

Σεις, για τον γάτο τι θα λέγατε;

melen είπε...

παράξενες ιδέες κατεβάζω στις τέσσερις το πρωί!
ίσως θα έπρεπε να κοιμάμαι νωρίτερα!


Υ.Γ. τώρα που το ξανασκέφτομαι αυτό το "τόσο καθολικά" χωράει πολύ συζήτηση..

LOCUS SOLUS είπε...

@ Melen
Συμφωνώ με το Υ.Γ. της τελευταίας σας ανάρτησης των 2:42:00 μ.μ. Τελικά, όπως ο Προυστ έτσι κι εσείς, πρέπει να αρχίσετε να πλαγιάζετε νωρίς.

Υ.Γ. Για τον γάτο, τί θα μπορούσα να πω εγώ για έναν "γάτο";

ο γάιδαρος του Νίτσε είπε...

Στον Φαίδρο του Πλάτωνα,ο Σωκράτης καταφερόμενος της ενσώματης διάστασης του έρωτα:

ως λύκοι άρνας αγαπώσιν
ως παίδα φιλούσιν ερασταί (241d)

(όπως αγαπούν οι λύκοι τους αμνούς
έτσι οι εραστές αγαπούν το αγόρι)

Στη συνέχεια νιώθοντας την ανάγκη να εξαγνιστεί απέναντι στη θεά Αφροδίτη,επικαλείται τον Στησίχορο,ο οποίος έχοντας χάσει το φως του που κακολόγησε την Ελένη,μετανιωμένος δημιούργησε το εξής ποίημα:

ουκ έστ' έτυμος λόγος ούτος,
ουδ' έβας εν νηυσίν ευσέλμοις,
ουδ' ίκεο Πέργαμα Τροίας. (243b)

(δεν είναι αληθινός αυτός εδώ ο λόγος,ούτε μπήκες στα καλοφτιαγμένα πλοία με τα κουπιά γερά,ούτε έφτασες στα τείχη της Τροίας)

...................................

ο γάιδαρος του Νίτσε είπε...

Δεν σας φαίνεται ενδιαφέρουσα αυτή η σύνδεση Μπόρχες-Πλάτωνα-Ελύτη;Τουλάχιστον,μας δείχνει από που εμπνεύστηκε ο τελευταίος.Τουλάχιστον...

melen είπε...

ομολογώ πως δεν αντιλαμβάνομαι τη σύνδεση.
ίσως επειδή προσεγγίζω τελείως διαφορετικά τον πόλεμο στα σπλάχνα (ή στα σωθικά;) του αρνιού

Καλημέρα, -γκουχ- (χωρίς παρεξήγηση! :-) Γάιδαρε

ο γάιδαρος του Νίτσε είπε...

Περίεργο...
(ΜΑΡΙΑ ΝΕΦΕΛΗ,ο τρωικός πόλεμος)

Όπως και να'χει,πόλεμος είναι

Ορίστε,το γάμα κεφαλαίο είναι μια λύση για την αποφυγή παρεξηγήσεων! Σας συγχαίρω..! Δώσατε λύση στο πρόβλημά μου :-)