ΣΕ ΤΡΟΧΙΑ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ

..Στ΄αλήθεια, είναι λίγοι εκείνοι που γνωρίζουν την ύπαρξη ενός μικρού εγκεφάλου σε καθένα από τα δάχτυλα του χεριού, κάπου ανάμεσα στην πρώτη, τη δεύτερη και την τρίτη φάλαγγα. Εκείνο το άλλο όργανο που το ονομάζουμε εγκέφαλο, και που μ΄αυτό ήρθαμε στον κόσμο, αυτό που κουβαλάμε μέσα στο κρανίο μας, κι εκείνο κουβαλά εμάς για να το κουβαλήσουμε με τη σειρά μας, το μόνο που κατάφερε να παραγάγει ήταν προθέσεις, αόριστες, γενικές και συγκεχυμένες, και κυρίως ελάχιστα διακριτές, σχετικά με το τι θά πρεπε να κάνουν τα δάχτυλα. Αν, για παράδειγμα, κατέβηκε στον εγκέφαλο του κρανίου μια ιδέα για ζωγραφιά, ή μουσική, ή γλυπτική, ή λογοτεχνία, ή πύλινο ανθρωπάκι, το μόνο που κάνει είναι να εκδηλώσει την επιθυμία, κι ύστερα κάθεται και περιμένει να δει τι θ’ απογίνει. Επειδή πάσαρε μια εντολή στα χέρια και στα δάχτυλα, πιστεύει, ή προσποιείται πως πιστεύει, πως δεν χρειάζεται τίποτε άλλο, κι όταν τα άκρα των χεριών εκτελέσουν ορισμένες λειτουργίες, αυτή θα έχει εκτελεστεί. Ποτέ δεν είχε την περιέργεια να αναρωτηθεί για ποιο λόγο το τελικό αποτέλεσμα αυτού του χειρισμού, που παραμένει περίπλοκος και στις απλούστερες ακόμα εκφάνσεις του, παρουσιάζει τόσο μικρή ομοιότητα μ’ αυτό που είχε φανταστεί προτού δώσει οδηγίες στα χέρια. Ας σημειωθεί ότι, όταν γεννιόμαστε, τα δάχτυλα δεν έχουν ακόμα εγκεφάλους, αυτοί σχηματίζονται σιγά σιγά με το πέρασμα του χρόνου και τη βοήθεια όσων βλέπουν τα μάτια μας. Η βοήθεια των ματιών είναι σημαντική όσο και η βοήθεια αυτού που μπορεί να ιδωθεί μέσα απ΄αυτά. Γι΄αυτό κι εκείνο που ανέκαθεν τα δάχτυλα γνώριζαν καλύτερα να κάνουν είναι να αποκαλύπτουν το κρυφό. Αυτό που ο εγκέφαλος τυχόν προσλαμβάνει ως γνώση αυθόρμητη, μαγική ή υπερφυσική, του το δίδαξαν τα δάχτυλα με τους μικρούς τους εγκεφάλους. Για να μάθει ο εγκέφαλος του κρανίου τι είναι πέτρα, χρειάστηκε πρώτα να την αγγίξουν τα δάχτυλα, να νιώσουν την τραχιά της επιφάνεια, το βάρος και την πυκνότητα, χρειάστηκε πρώτα να πληγιάσουν πάνω της. Πολύ καιρό αργότερα μπόρεσε ο εγκέφαλος να καταλάβει πως από κείνο το κομμάτι βράχου μπορούσε να φτιαχτεί ένα πράγμα που θα ονομάσει μαχαίρι κι ένα πράγμα που θα ονομάσει είδωλο. Ο εγκέφαλος του κρανίου έχει ζήσει μια ζωή καθυστερημένος σε σχέση με τα χέρια, κι ακόμα και στην επόχη μας που μας φαίνεται πως πήρε κεφάλι και τα προσπέρασε, τα δάχτυλα εξακολουθούν να του εξηγούν τις εξερευνήσεις της αφής, το τρέμουλο της επιδερμίδας όταν αγγίζει τον πηλό, την κοφτερή αιχμή της σμίλης, τη δαγκωματιά από το οξύ της πλάκας, την ανεπαίσθητη δόνηση ενός φύλλου χαρτιού, την ορεογραφία της ύφανσης, το πλέξιμο των ινών, το ανάγλυφο αλφαβητάρι του κόσμου…
…Ολόκληρη η αρχαιολογία των υλικών είναι μια αρχαιολογία των ανθρώπων. Αυτό που τούτος ο πηλός κρύβει και δείχνει είναι η διαδρομή της ύπαρξης στο χρόνο και το πέρασμά της από το χώρο, τα σημάδια από τα δάχτυλα, οι γρατζουνιές από τα νύχια, οι στάχτες και τα σβησμένα προσανάμματα, τα δικά μας κόκαλα και τα ξένα, οι δρόμοι που διασταυρώνονται εσαεί και όλο απομακρύνονται και χάνονται ο ένας από τον άλλο. Ο σπόρος αυτός που φυτρώνει στην επιφάνεια είναι μια ανάμνηση, αυτό το βούλιαγμα είναι το σημάδι που άφησε ένα ξαπλωμένο κορμί. Ο εγκέφαλος ρώτησε και ζήτησε, το χέρι απάντησε κι έφτιαξε. Η Μάρτα το είπε διαφορετικά, Του πήρες πια τον αέρα.

Ζοζε Σαραμάγκου
Η σπηλιά
Εκδ. Καστανιώτη